Entertainment in İstanbul, toen en nu

Hoe hebben vrijetijdsbesteding en entertainment in İstanbul zich door de jaren heen ontwikkeld? Socioloog Volkan Aytar (Universiteit van Amsterdam) onderzoekt het onderwerp vanuit een historisch-sociologisch perspectief.

 Aytar onderzoekt de rol van de staat bij de regulering van het sociale, culturele, politieke en economische leven in Turkije. Het onderzoek begint met een analyse van de Byzantijnse en de klassieke Ottomaanse periode, waarin een duidelijke continuïteit heerst. In beide perioden werd een duidelijk onderscheid gemaakt tussen verschillende artiesten, afhankelijk van hun begaafdheid of opleiding.

Foto: © AP

Zogeheten 'elite-artiesten' waren tijdens de Byzantijnse periode verantwoordelijk voor de entertainment van de hogere klassen, de consumenten aan het hof van de koning, de rijkere kringen en diplomaten. Zij die minder bekwaam waren of een lagere opleiding hadden genoten, hadden een ander publiek die zij van entertainment en recreatie moesten voorzien, de zogeheten lagere klassen. Wat opvalt is dat tijdens de klassieke Ottomaanse periode de invloed van 'etniciteit' ook een rol begint te spelen in het onderscheid tussen entertainers.
De staat speelt tijdens die periodes een actieve rol bij het reguleren van openbaar entertainment. De staat bepaalde welke artiest voor de hogere klassen mocht spelen en welke artiest of recreatievorm geen kans kreeg uit morele of religieuze overwegingen. Dat gebeurde niet alleen om de controle te behouden, maar ook om prestige, keizerlijke rijkdom en macht te uiten.
Aytar beargumenteert dat de oprichting van de Turkse Republiek in 1923 ''een diepgaande verandering'' van de recreatieconsumptie en entertainment bracht. In de periode tussen 1920 en 1980 is Turkije getuige geweest van het leed waarmee een multi-etnisch rijk zich omgevormd heeft tot een homogene natie, aldus Aytar.  De nieuwe wetgeving had tot gevolg dat niet-moslims in de recreatie- en entertainmentsectoren weinig zichtbaar werden. De posities van minderheden binnen de genoemde handelssectoren werden vervangen door ''Turkse kalfa'' of ''çırak'', vakmannen in opleiding. De etnische rijkdom binnen de entertainmentsector die in de eerdere perioden zegevierde, werd de kop ingedrukt.
Het beschavingsdoel dat beoogd werd door de grondlegger van de Turkse Republiek, Mustafa Kemal Atatürk, hield een herstructurering in van de gehele Turkse bevolking, en moest leiden tot een verheven culturele smaak gevormd naar het Westen. Opvallend is dat na de periode van strenge hervormingen, het beleid van de staat vanaf 1980 weer terug wordt gevoerd naar een mildere en liberaler strategie waarin weer meer vrijheden worden toegekend aan religieuze en etnische minderheden. Er komt een marktconform beleid.
Aytar schrijft die hervorming onder meer toe aan de groei van İstanbul, zowel in oppervlakte als in de bevolking. De stad werd meer en meer overspoeld door verschillende groepen van ontelbare verschillende geografische achtergronden. In een dergelijke omgeving spelen inkomensniveaus, sociale status, cultureel en economisch kapitaal een rol bij het vormen van consumentengroepen, stelt Aytar in zijn onderzoek. Dat beleid gaat gepaard met een open mentaliteit, met als gevolg dat vooral particuliere aanbieders van entertainment- en recreatievormen als paddenstoelen uit de grond schieten.

BETÜL ÇATAL
Ook gepubliceerd in de krant Zaman Vandaag.