Obesitas bij kinderen: genetisch of cultureel bepaald?

In hoeverre speelt de cultuur een rol bij het ontwikkelen van obesitas? ''Bij bijna alle dikke kinderen is de oorzaak aanleg, gecombineerd met het verkeerde leefpatroon'', volgens onderzoekers.

Foto: © AP

Obesitas, oftewel zwaarlijvigheid, is een term dat bij steeds meer kinderen op een jongere leeftijd komt opspelen. Volgens de Gezondheidsraad is in Nederland het aantal dikke kinderen in de afgelopen 20 jaar verdubbeld, en zal ruim 35 procent van die kinderen de overtollige kilo's meenemen naar hun adolescentie. 
De oorzaken van obesitas zijn ingewikkeld, een dergelijke zwaarlijvigheid gaat veelal gepaard met een netwerk aan verschillende factoren. Joost Rotteveel, kinderendocrinoloog bij het Amsterdamse VUmc (Vrije Universiteit Medisch Centrum) en werkzaam bij het Kenniscentrum Overgewicht, zegt daarover: ''Bij bijna alle dikke kinderen is de oorzaak aanleg, gecombineerd met het verkeerde leefpatroon''.
Genetica speelt op individueel niveau een grote rol. Bij 30 tot 70 procent van de verschillen in lichaamsgewicht tussen personen is dat erfelijk bepaald. Verder spelen genetische factoren ook een rol bij het eetgedrag. ''De verandering in het voorkomen van obesitas is echter niet toe te schrijven aan genetica. Immers, waar het percentage obesitas flink veranderd is gedurende de decennia, is ons erfelijk materiaal niet veranderd. Wat wel veranderd is, is de omgeving'', aldus Nancy Hoeymans, projectleider bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).
Naast het biomedische perspectief is obesitas ook analyseerbaar vanuit een cultureel perspectief. Het probleem van obesitas heeft veel te maken met de cultuur waar we in leven. Die cultuur beïnvloedt en reguleert zelfs de manier waarop we opvoeden. We onderhandelen dagelijks met onze kinderen en belonen hen veelal met snoep en snacks. Dat gebeurt thuis, maar ook op school of tijdens buitenschoolse activiteiten.
Ook de leefstijl binnen gezinnen is aan verandering onderhevig geweest de afgelopen jaren. Daar waar vroeger doorgaans zelf werd gekookt met verse producten wordt er tegenwoordig sneller plaatsgemaakt voor kant-en-klare maaltijden uit pakjes en zakjes die vaak minder waardevolle stoffen, maar meer calorieën en zout bevatten dan de zelfgemaakte kost.

Uit een recent promotieonderzoek van Nalini Radhakishun (Universiteit Utrecht) naar obesitas bij kinderen met een Nederlandse, Marokkaanse, Turkse of Afrikaanse achtergrond, blijkt dan ook dat ruim 80 procent van de obese kinderen met een donkere en/of getinte huidskleur een significant vitamine D-tekort heeft. Ongeveer een derde deel van de hoeveelheid vitamine D die een ieder op een dag nodig heeft, dient gehaald te worden uit de dagelijkse voeding.
Ook spelen psychische factoren een dominante rol met betrekking tot het ontstaan van overgewicht. Emoties kunnen het eetgedrag beïnvloeden, maar andersom kan het eetgedrag ook verschillende emoties teweegbrengen. Zo zijn er verschillende soorten eters te onderscheiden, waaronder emotie-eters en externe eters. Daar waar emotie-eters hun voedingsgewoonten sterk laten beïnvloeden door stemmingen, bijvoorbeeld om zichzelf gelukkiger te voelen, speelt het bij externe eters nauwelijks een rol. Het is de voortdurende beschikbaarheid van eten dat het voor externe eters moeilijk maakt hun eetgedrag te reguleren en onder controle te houden, een verschijnsel van de zogeheten obesogene samenleving.
Uit het onderzoek van Radhakishun blijkt voorts dat obese kinderen minder kwaliteit van leven ervaren, vooral op het gebied van fysieke activiteit en zelfwaardering. Opvallend is dat ouders met een andere etnische achtergrond de kwaliteit van het leven van hun kinderen nog lager inschatten dan de kinderen zelf.

Betül Çatal, Amsterdam
Ook gepubliceerd in Zaman Vandaag.